techniki i metody wykorzystywane w szkoleniach
Istnieje bardzo duża różnorodność
technik stosowanych w szkoleniach. Są one na tyle ogólne, że można
dostosowywać je do tematu, do poziomu wiedzy szkolonych, do celu
szkolenia.
Powszechne jest na przykład stosowanie różnorodnych efektów specjalnych
(dźwięki, animacje). Warto pamiętać jednak, że zarówno niedobór,
jak i nadmiar tych dodatków powoduje zaciemnienie przekazu. Wybór
należy do prowadzącego, podobnie jak estetyka i czytelność prezentacji.
Prowadzący może korzystać z rzutnika slajdów bądź z komputera. Ta
druga technika wymaga wcześniejszego przetestowania sprzętu po to,
aby sprawnie prowadzić prezentację oraz móc reagować w sytuacji,
gdy nagłych problemów technicznych.
Prezentujący powinien mówić własnymi słowami. Slajdy obrazują jego
przekaz, pozwalają skupić się słuchaczom na treści i lepiej ją zrozumieć.
Jednak czytanie slajdów, bez szerszego wyjaśnienia znaczenia zawartych
w nich punktów, jest odbierane jako nieprzygotowanie do wystąpienia
i lekceważenie uczestników.
Wskazane powyżej techniki dotyczą przeprowadzenia konkretnej prezentacji.
Odmienną natomiast kwestią są techniki organizacji szkolenia.
Od wyboru techniki szkoleniowej zależy skuteczność konkretnego szkolenia,
szybkość wprowadzania innowacji, powodzenie projektów inwestycyjnych
i efektywność pracy personelu. Wśród technik szkoleniowych wyróżniamy:
techniki szkolenia na stanowisku pracy, które
są wykorzystywane codziennie jako część specjalnie dostosowanego
programu szkoleniowego. Należą do nich demonstracje, coaching, rotacja
stanowisk pracy, planowe nabywanie doświadczenia, mentoring oraz
inne działania zapewniające rozwój osobisty;
techniki szkolenia poza stanowiskiem pracy,
stosowane podczas formalnych kursów szkoleniowych poza miejscem
pracy. Należą do nich wykłady, rozmowy dyskusje, metody odkrywcze,
studium przypadku, odgrywanie ról, symulacje, ćwiczenia grupowe,
budowanie zespołów, uczenie się na odległość, szkolenie zewnętrzne,
warsztaty, programowanie neurolingwistyczne;
techniki szkolenia na stanowisku pracy lub poza
nim - należą do nich instrukcje, pytania i odpowiedzi, uczenia
się przez działanie, zadania, projekty, czytanie pod kierunkiem,
szkolenie wspomagane komputerowo, wideo i wideo interaktywne.
Dla sukcesu szkolenia istotne jest też odpowiednie dobranie metody
szkoleniowej. Poniżej omówione zostaną najpowszechniej stosowane,
a za razem najskuteczniejsze propozycje:
wykład,
trening,
metoda inscenizacji,
metoda gier,
metoda twórczej dyskusji,
praca zespołowa.
Wykład jest narzędziem używanym do przekazania wiedzy, której
szkoleni nie mają, a która nie może zostać przez nich samodzielnie
zdobyta. Wykład to forma prowadzenia zajęć polegająca na ustnym
przekazywaniu wiedzy w postaci jednostronnego, ciągłego wywodu.
Wykład jest instrumentem szczególnie skutecznym, zwłaszcza gdy chce
się przekazać szkolonym instruktaże, regulaminy, repertuar pewnych
sposobów funkcjonowania w określonych sytuacjach. By mógł przynieść
największe korzyści, powinien być zaangażować równoczenie kilka
zmysłów szkolonego, stąd słowom powinno towarzyszyć użycie rzutnika
i folii czy pisanie na tablicy kluczowych informacji.
Trening to zespół systematycznych ćwiczeń, których celem
jest nabycie, utrzymanie oraz kształtowanie umiejętności podejmowania
racjonalnych decyzji, podnoszenie odporności na stres, utrwalanie
wiary we własne możliwości, zwiększanie asertywności itp. Proces
treningowy ma charakter dynamiczny, tzn. wymusza on na uczestnikach
aktywność umysłową. Uczestniczą w nim specjaliści reżyserujący sytuacje
decyzyjne w różnych zakresach (modułach), wśród których wskazać
można:
trening relaksacyjny, obejmujący ćwiczenia zmierzające
do nabycia umiejętności osiągania relaksu;
trening interpersonalny, którego celem jest lepsze
zrozumienie siebie, uwiadomienie sobie własnych uczuć i postaw
w relacjach społecznych, co ma ułatwiać integrację wewnętrzną i
rozwój kompetencji interpersonalnych, tj. zachowań stymulujących
poprawę funkcjonowania jednostki w grupie;
trening decyzyjny, polegający na ćwiczeniu umiejętności
podejmowania decyzji;
trening negocjacji, którego celem jest nabywanie,
utrzymywanie i doskonalenie umiejętności prowadzenia negocjacji;
trening etykiety menedżera, którego celem jest opanowanie
umiejętności odpowiedniego zachowanie się w różnych sytuacjach towarzyskich;
trening zdrowotny, polegający na ćwiczeniach zmierzających
do utrzymania i doskonalenia sprawności fizycznej;
trening asertywności, którego celem jest pogłębianie
i doskonalenie zachowań, które umożliwiają osiąganie własnych celów
zgodnie z oczekiwaniami i wartościami innych ludzi;
trening twórczości, którego celem jest nabycie, utrzymanie
i doskonalenie twórczego rozwiązywania problemów;
trening antystresowy, polegający na ćwiczeniach
ułatwiających likwidowanie stresu i zwiększających odporność menedżera
na sytuacje stresowe
Metoda inscenizacji polega na odgrywaniu przez uczestników
ról w pewnych fikcyjnych sytuacjach opisanych w scenariuszu. Szkoleni
muszą wcielić się w określone postacie, przyjąć cudzy punkt widzenia.
Celem metody jest pokazanie różnicy między teorią a praktyką we
współpracy i kontaktach z ludźmi. W najpopularniejszej formie inscenizacji
szkoleni otrzymują scenariusze ról, do których odegrania muszą się
przygotować. Sytuacje opisane w scenariuszach powinny być realistyczne
oraz powinny dotyczyć problemów z zakresu praktyki zawodowej czy
kontaktów międzyludzkich w danym przedsiębiorstwie. Zadaniem autorów
scenariusza jest opisanie danej roli w postaci szczegółowych dyspozycji.
Opis powinien być obiektywny, pozbawiony prób wartościowania. Z
reguły sytuacje mają charakter konfliktowy z możliwością alternatywnych
rozwiązań.
Inną formą inscenizacji jest odgrywanie ról bez scenariuszy, bądź
na podstawie własnych scenariuszy, które przygotowują sami szkoleni.
Największą wartością tego ćwiczenia jest stworzenie szkolonym możliwości
wcielenia się w inną postać, a więc wniknięcia w motywy postępowania,
uwzględnienia cudzych interesów i poglądów przy podejmowaniu decyzji.
Zapewnia to krytyczną refleksję na temat własnego postępowania w
trudnych sytuacjach, daje informacje na temat sposobu, w jaki dana
osoba reaguje na konflikt oraz uczy obserwować wzajemne stosunki
między ludźmi.
Metody gier zajmują się regułami racjonalnego postępowania w sytuacjach
konfliktowych, tzn. takich, w których na wynik działania jednostki
wywrze wpływ nie tylko jej postępowanie, lecz także działanie innych
jednostek, przy czym wszystkie jednostki mają w większym lub mniejszym
stopniu sprzeczne interesy. Zbiór graczy (uczestników konfliktu),
zbiory ich strategii oraz zbiór wszystkich dopuszczalnych sytuacji
i związanych z nimi wygranych stanowią elementy określające grę.
Teoria gier poszukuje zasad osiągania w grze sytuacji optymalnych,
inaczej zwanych sytuacjami równowagi i jest ona wykorzystywana do
podejmowania decyzji w systemach ekonomicznych w warunkach niepewności,
aby zminimalizować stratę podejmującego decyzję.
Gry są to symulacje rzeczywistych działań różnych organizacji, np.
przedsiębiorstwa na rynku. Celem gry jest osiągnięcie z góry ustalonego
celu w opisanej, kontrolowanej i zmieniającej się sytuacji. Gry
zawierają zazwyczaj element współzawodnictwa, jest kilka zespołów,
które konkurują o to samo, np. o udziały w rynku. Gry wykorzystuje
się do uczenia podejmowania szybkich, skoordynowanych decyzji w
warunkach konkurencji. Celem jest też nauka podejmowania decyzji
na poziomie całości systemu, przykładowo na poziomie przedsiębiorstwa,
nie za jednej jego komórki. W grze uczestniczy kilka małych zespołów,
których decyzje są przedmiotem oceny. Jakość decyzji weryfikuje
komputer, odnosząc je do zadanych parametrów bądź eksperci, gdy
decyzje nie są ilościowe. W efekcie serii podjętych decyzji zespół
osiąga pewien efekt, np. przedsiębiorstwo osiąga jaką pozycję na
rynku. Wygrywa zespół najefektywniejszy, czyli ten, który osiągnął
najlepsze wyniki przy określonych kryteriach oceny. Gry uczą więc
podejmowania trafnych decyzji, ale uczą w warunkach sztucznych.
Metody twórczej dyskusji inaczej nazywane są metodami odroczonego
wartościowania, gdyż służą generowaniu zespołowo jak największej
ilości pomysłów z równoczesnym powstrzymaniem automatycznej krytyki.
Celem jest wynalezienie możliwie wielu rozwiązań danego problemu.
Dopiero, gdy faza generowania pomysłów jest skończona, grupa przystępuje
do ich oceny i weryfikacji. Istnieje kilka sposobów przeprowadzenia
samego etapu generowania pomysłów - stąd określenie "metody twórczej
dyskusji". Najbardziej znaną jest "burza mózgów" (ang. brainstorming).
Burza mózgów polega na dyskusji w zespole pracowników nad nieuporządkowanymi
pomysłami w celu wyboru najciekawszego rozwiązania problemu. Metoda
ta pobudza do kreatywnego i twórczego mylenia. Angażuje i integruje
zespół w procesie rozwiązywania problemów, a także uczy szacunku
dla odmiennych poglądów.
Praca zespołowa jest trudnym do jednoznacznego zakwalifikowania
narzędziem. Przeważnie nie jest ona celem samym w sobie, grupa nie
pracuje po to tylko, by być grupą lecz realizuje jakie nadrzędne
zadanie. Zespół bywa definiowany jako grupa ludzi, którzy muszą
polegać na kooperacji i współpracy, jeśli każdy z członków chce
osiągnąć swoje cele i sukces. Praca grupowa polega na podziale całego
zespołu szkolonego na mniejsze zespoły (trzy do sześciu osób). Podział
powinien stworzyć grupy wewnętrznie zróżnicowane (różne typy osobowości),
ale też w ogólnej skali równoważne, na podobnym poziomie. Każdy
z zespołów ma do zrealizowania pewne zadanie, ma pewien problem
do rozwiązania. Zadanie może być identyczne dla wszystkich grup,
wtedy dyskusja podsumowująca zbiera wszystkie możliwe opcje rozwiązań
lub też każda grupa może mieć inne zadanie, będące z reguły fragmentem
ogólniejszego zagadnienia. Metoda ta jest szczególnie dobrym sposobem
na zaangażowanie wszystkich szkolonych do pracy, w tak małej grupie
każdy musi być choć trochę aktywny. Dodatkowym efektem jest to,
że szkoleni uczą się współpracować, lepiej porozumiewać i osiągać
kompromisy.
Obecnie praca nad organizowanie zespołów roboczych jest jedną z
korzystniejszych form kształtowania właściwego stosunku do pracy
i pozytywnych cech osobowości. Ostatnio są one coraz częciej wykorzystywane
przez organizacje. Naczelną zasadą współpracy jest osiągnięcie całkowitej
zbieżności między celem przedsiębiorstwa a celem jednostki, między
korzyściami firmy a korzyściami jednostki. Podstawą działania zespołu
jest dobra organizacja, zawierająca elementy przewodzenia, podporządkowania
i dyscypliny, gdzie każdy z członków zespołu jest zobowiązany podporządkować
się zleceniom kierownictwa i dokładnie je wypełniać.
|