TAK, chcę otrzymywać bezpłatnie informacje o nowościach w serwisie Uniwersytet.pl

techniki i metody wykorzystywane w szkoleniach

Istnieje bardzo duża różnorodność technik stosowanych w szkoleniach. Są one na tyle ogólne, że można dostosowywać je do tematu, do poziomu wiedzy szkolonych, do celu szkolenia.

Powszechne jest na przykład stosowanie różnorodnych efektów specjalnych (dźwięki, animacje). Warto pamiętać jednak, że zarówno niedobór, jak i nadmiar tych dodatków powoduje zaciemnienie przekazu. Wybór należy do prowadzącego, podobnie jak estetyka i czytelność prezentacji.

Prowadzący może korzystać z rzutnika slajdów bądź z komputera. Ta druga technika wymaga wcześniejszego przetestowania sprzętu po to, aby sprawnie prowadzić prezentację oraz móc reagować w sytuacji, gdy nagłych problemów technicznych.

Prezentujący powinien mówić własnymi słowami. Slajdy obrazują jego przekaz, pozwalają skupić się słuchaczom na treści i lepiej ją zrozumieć. Jednak czytanie slajdów, bez szerszego wyjaśnienia znaczenia zawartych w nich punktów, jest odbierane jako nieprzygotowanie do wystąpienia i lekceważenie uczestników.

Wskazane powyżej techniki dotyczą przeprowadzenia konkretnej prezentacji. Odmienną natomiast kwestią są techniki organizacji szkolenia.

Od wyboru techniki szkoleniowej zależy skuteczność konkretnego szkolenia, szybkość wprowadzania innowacji, powodzenie projektów inwestycyjnych i efektywność pracy personelu. Wśród technik szkoleniowych wyróżniamy:

  • techniki szkolenia na stanowisku pracy, które są wykorzystywane codziennie jako część specjalnie dostosowanego programu szkoleniowego. Należą do nich demonstracje, coaching, rotacja stanowisk pracy, planowe nabywanie doświadczenia, mentoring oraz inne działania zapewniające rozwój osobisty;
  • techniki szkolenia poza stanowiskiem pracy, stosowane podczas formalnych kursów szkoleniowych poza miejscem pracy. Należą do nich wykłady, rozmowy dyskusje, metody odkrywcze, studium przypadku, odgrywanie ról, symulacje, ćwiczenia grupowe, budowanie zespołów, uczenie się na odległość, szkolenie zewnętrzne, warsztaty, programowanie neurolingwistyczne;
  • techniki szkolenia na stanowisku pracy lub poza nim - należą do nich instrukcje, pytania i odpowiedzi, uczenia się przez działanie, zadania, projekty, czytanie pod kierunkiem, szkolenie wspomagane komputerowo, wideo i wideo interaktywne.

    Dla sukcesu szkolenia istotne jest też odpowiednie dobranie metody szkoleniowej. Poniżej omówione zostaną najpowszechniej stosowane, a za razem najskuteczniejsze propozycje:
  • wykład,
  • trening,
  • metoda inscenizacji,
  • metoda gier,
  • metoda twórczej dyskusji,
  • praca zespołowa.

    Wykład jest narzędziem używanym do przekazania wiedzy, której szkoleni nie mają, a która nie może zostać przez nich samodzielnie zdobyta. Wykład to forma prowadzenia zajęć polegająca na ustnym przekazywaniu wiedzy w postaci jednostronnego, ciągłego wywodu. Wykład jest instrumentem szczególnie skutecznym, zwłaszcza gdy chce się przekazać szkolonym instruktaże, regulaminy, repertuar pewnych sposobów funkcjonowania w określonych sytuacjach. By mógł przynieść największe korzyści, powinien być zaangażować równoczenie kilka zmysłów szkolonego, stąd słowom powinno towarzyszyć użycie rzutnika i folii czy pisanie na tablicy kluczowych informacji.

    Trening to zespół systematycznych ćwiczeń, których celem jest nabycie, utrzymanie oraz kształtowanie umiejętności podejmowania racjonalnych decyzji, podnoszenie odporności na stres, utrwalanie wiary we własne możliwości, zwiększanie asertywności itp. Proces treningowy ma charakter dynamiczny, tzn. wymusza on na uczestnikach aktywność umysłową. Uczestniczą w nim specjaliści reżyserujący sytuacje decyzyjne w różnych zakresach (modułach), wśród których wskazać można:

  • trening relaksacyjny, obejmujący ćwiczenia zmierzające do nabycia umiejętności osiągania relaksu;
  • trening interpersonalny, którego celem jest lepsze zrozumienie siebie, uwiadomienie sobie własnych uczuć i postaw w relacjach społecznych, co ma ułatwiać integrację wewnętrzną i rozwój kompetencji interpersonalnych, tj. zachowań stymulujących poprawę funkcjonowania jednostki w grupie;
  • trening decyzyjny, polegający na ćwiczeniu umiejętności podejmowania decyzji;
  • trening negocjacji, którego celem jest nabywanie, utrzymywanie i doskonalenie umiejętności prowadzenia negocjacji;
  • trening etykiety menedżera, którego celem jest opanowanie umiejętności odpowiedniego zachowanie się w różnych sytuacjach towarzyskich;
  • trening zdrowotny, polegający na ćwiczeniach zmierzających do utrzymania i doskonalenia sprawności fizycznej;
  • trening asertywności, którego celem jest pogłębianie i doskonalenie zachowań, które umożliwiają osiąganie własnych celów zgodnie z oczekiwaniami i wartościami innych ludzi;
  • trening twórczości, którego celem jest nabycie, utrzymanie i doskonalenie twórczego rozwiązywania problemów;
  • trening antystresowy, polegający na ćwiczeniach ułatwiających likwidowanie stresu i zwiększających odporność menedżera na sytuacje stresowe

    Metoda inscenizacji polega na odgrywaniu przez uczestników ról w pewnych fikcyjnych sytuacjach opisanych w scenariuszu. Szkoleni muszą wcielić się w określone postacie, przyjąć cudzy punkt widzenia. Celem metody jest pokazanie różnicy między teorią a praktyką we współpracy i kontaktach z ludźmi. W najpopularniejszej formie inscenizacji szkoleni otrzymują scenariusze ról, do których odegrania muszą się przygotować. Sytuacje opisane w scenariuszach powinny być realistyczne oraz powinny dotyczyć problemów z zakresu praktyki zawodowej czy kontaktów międzyludzkich w danym przedsiębiorstwie. Zadaniem autorów scenariusza jest opisanie danej roli w postaci szczegółowych dyspozycji. Opis powinien być obiektywny, pozbawiony prób wartościowania. Z reguły sytuacje mają charakter konfliktowy z możliwością alternatywnych rozwiązań.
    Inną formą inscenizacji jest odgrywanie ról bez scenariuszy, bądź na podstawie własnych scenariuszy, które przygotowują sami szkoleni. Największą wartością tego ćwiczenia jest stworzenie szkolonym możliwości wcielenia się w inną postać, a więc wniknięcia w motywy postępowania, uwzględnienia cudzych interesów i poglądów przy podejmowaniu decyzji. Zapewnia to krytyczną refleksję na temat własnego postępowania w trudnych sytuacjach, daje informacje na temat sposobu, w jaki dana osoba reaguje na konflikt oraz uczy obserwować wzajemne stosunki między ludźmi.

    Metody gier zajmują się regułami racjonalnego postępowania w sytuacjach konfliktowych, tzn. takich, w których na wynik działania jednostki wywrze wpływ nie tylko jej postępowanie, lecz także działanie innych jednostek, przy czym wszystkie jednostki mają w większym lub mniejszym stopniu sprzeczne interesy. Zbiór graczy (uczestników konfliktu), zbiory ich strategii oraz zbiór wszystkich dopuszczalnych sytuacji i związanych z nimi wygranych stanowią elementy określające grę.
    Teoria gier poszukuje zasad osiągania w grze sytuacji optymalnych, inaczej zwanych sytuacjami równowagi i jest ona wykorzystywana do podejmowania decyzji w systemach ekonomicznych w warunkach niepewności, aby zminimalizować stratę podejmującego decyzję.
    Gry są to symulacje rzeczywistych działań różnych organizacji, np. przedsiębiorstwa na rynku. Celem gry jest osiągnięcie z góry ustalonego celu w opisanej, kontrolowanej i zmieniającej się sytuacji. Gry zawierają zazwyczaj element współzawodnictwa, jest kilka zespołów, które konkurują o to samo, np. o udziały w rynku. Gry wykorzystuje się do uczenia podejmowania szybkich, skoordynowanych decyzji w warunkach konkurencji. Celem jest też nauka podejmowania decyzji na poziomie całości systemu, przykładowo na poziomie przedsiębiorstwa, nie za jednej jego komórki. W grze uczestniczy kilka małych zespołów, których decyzje są przedmiotem oceny. Jakość decyzji weryfikuje komputer, odnosząc je do zadanych parametrów bądź eksperci, gdy decyzje nie są ilościowe. W efekcie serii podjętych decyzji zespół osiąga pewien efekt, np. przedsiębiorstwo osiąga jaką pozycję na rynku. Wygrywa zespół najefektywniejszy, czyli ten, który osiągnął najlepsze wyniki przy określonych kryteriach oceny. Gry uczą więc podejmowania trafnych decyzji, ale uczą w warunkach sztucznych.

    Metody twórczej dyskusji inaczej nazywane są metodami odroczonego wartościowania, gdyż służą generowaniu zespołowo jak największej ilości pomysłów z równoczesnym powstrzymaniem automatycznej krytyki. Celem jest wynalezienie możliwie wielu rozwiązań danego problemu. Dopiero, gdy faza generowania pomysłów jest skończona, grupa przystępuje do ich oceny i weryfikacji. Istnieje kilka sposobów przeprowadzenia samego etapu generowania pomysłów - stąd określenie "metody twórczej dyskusji". Najbardziej znaną jest "burza mózgów" (ang. brainstorming). Burza mózgów polega na dyskusji w zespole pracowników nad nieuporządkowanymi pomysłami w celu wyboru najciekawszego rozwiązania problemu. Metoda ta pobudza do kreatywnego i twórczego mylenia. Angażuje i integruje zespół w procesie rozwiązywania problemów, a także uczy szacunku dla odmiennych poglądów.

    Praca zespołowa jest trudnym do jednoznacznego zakwalifikowania narzędziem. Przeważnie nie jest ona celem samym w sobie, grupa nie pracuje po to tylko, by być grupą lecz realizuje jakie nadrzędne zadanie. Zespół bywa definiowany jako grupa ludzi, którzy muszą polegać na kooperacji i współpracy, jeśli każdy z członków chce osiągnąć swoje cele i sukces. Praca grupowa polega na podziale całego zespołu szkolonego na mniejsze zespoły (trzy do sześciu osób). Podział powinien stworzyć grupy wewnętrznie zróżnicowane (różne typy osobowości), ale też w ogólnej skali równoważne, na podobnym poziomie. Każdy z zespołów ma do zrealizowania pewne zadanie, ma pewien problem do rozwiązania. Zadanie może być identyczne dla wszystkich grup, wtedy dyskusja podsumowująca zbiera wszystkie możliwe opcje rozwiązań lub też każda grupa może mieć inne zadanie, będące z reguły fragmentem ogólniejszego zagadnienia. Metoda ta jest szczególnie dobrym sposobem na zaangażowanie wszystkich szkolonych do pracy, w tak małej grupie każdy musi być choć trochę aktywny. Dodatkowym efektem jest to, że szkoleni uczą się współpracować, lepiej porozumiewać i osiągać kompromisy.
    Obecnie praca nad organizowanie zespołów roboczych jest jedną z korzystniejszych form kształtowania właściwego stosunku do pracy i pozytywnych cech osobowości. Ostatnio są one coraz częciej wykorzystywane przez organizacje. Naczelną zasadą współpracy jest osiągnięcie całkowitej zbieżności między celem przedsiębiorstwa a celem jednostki, między korzyściami firmy a korzyściami jednostki. Podstawą działania zespołu jest dobra organizacja, zawierająca elementy przewodzenia, podporządkowania i dyscypliny, gdzie każdy z członków zespołu jest zobowiązany podporządkować się zleceniom kierownictwa i dokładnie je wypełniać.

  • © 2004 Tomasz Horoszkiewicz